(بسم الله الرحمن الرحیم)
در قرآن کریم ویژگی‌های زیادی برای برترین افرادی که ایمان آورده‌اند ذکر شده است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
1. تقوا: [1] خداوند در آیات متعددی دستور به تقوا داده و از کسانی که متقی هستند تجلیل کرده است. بنا بر فرمودهء خداوند در سورهء حجرات؛ با ارزش‌ترین افراد نزد خداوند کسانی هستند که بیشتر از دیگران تقوا را رعایت می‌کنند. [2] این افراد نهایت تلاش خود را برای انجام دستورات الهی به‌کار می‌گیرند و چیزی را بر خواسته‌های خداوند ترجیح نمی‌دهند.
2. جهاد: آیات قابل ملاحظه‌ای از قرآن به مسائل مربوط به جنگ و جهاد تخصیص یافته است. خداوند در برخی از این آیات، مجاهدان را با کسانی که از جهاد فاصله گرفته‌اند مقایسه کرده و اجر بزرگی را به آنان بشارت داده است [3] و می‌فرماید: «آنها کسانی هستند که اموال و جان خود را می‌فروشند و در مقابلش بهشت را از آن خود می‌کنند». [4]
3. خضوع: کسانی که در برابر خداوند خضوع داشته باشند و قلبشان به درجهء اطمینان و یقین رسیده باشد، در قرآن به نام «مخبتین» یاد شده‌اند. این افراد، کسانی هستند که با شنیدن نام خدا، قلب هایشان مملوّ از خوف خدا می‌شود و در مقابل بلاها صبر پیشه می‌کنند و اهل انفاق هستند. [5]
4. یاد خدا: از جمله دستوراتی که خداوند در قرآن به مسلمانان داده این است که، زیاد به یاد خدا باشند [6] و هدف از وجوب نماز را هم همین مسأله دانسته است. [7] در مقابل؛ کسانی را که قلبشان به یاد خدا نیست غافل خوانده و از غفلت نهی کرده است. [8] قرآن یکی از اثرات یاد خداوند را این دانسته که موجب این می‌شود که خداوند نیز به یاد آن شخص باشد و او را مورد عنایت خود قرار دهد. [9]
5. انفاق: کسانی که اموالشان را در راه خداوند خرج می‌کنند و مقصودشان فقط خداوند است، از افزایش چشمگیری در پاداش بهره‌مندخواهند شد. خداوند آنها را به دانه‌ای گندم تشبیه کرده که از آن هفتاد دانه گندم می روید و شاید هم بیشتر. [10] البته این پاداش‌ها مشروط به این است که این انفاق همراه با منّت‌گذاری و اذیت نباشد. [11]
خداوند در سوره ی دهر نیز از امام علی (علیه السلام) و همسر و فرزندانش به دلیل انفاق غذای خود به نیازمندان تقدیر و تمجید کرده است. [12]
6. عفت و پاکدامنی: خداوند در سوره ی مۆمنون یکی از اوصاف مۆمنان واقعی را پاکدامنی و عفت بیان کرده است. [13] همچنین وقتی از حضرت مریم به عنوان یک الگوی مناسب برای مۆمنان نام می‌برد، او را به پاکدامنی و عفیف بودن توصیف می‌کند. [14]
7. تهجد و عبادت شبانه: یکی از اوصاف مهم برترین افراد نزد خداوند، شب زنده‌داری است. خداوند پیامبرش را دستور به تهجد شبانه می‌دهد تا در مقابل؛ او را به مقامی خواص به نام «مقام محمود» برساند. [15] این آیه ی شریفه نشان دهنده ی اهمیت خاص این عبادت است که بندگان مخلص خداوند از آن غافل نبودند.
بدترین مردم در نزد خداوند از دیدگاه قرآن کریم چیست؟
بدترین انسان ها نزد خدا کسانی اند که به کفر و بی ایمانی روی آورده، از همین مسیر، حق را زیر پا قرار داده، هر کار زشتی را انجام می دهند.
در آیات متعددی از قرآن، نام بدترین موجودات آمده است. در تعبیری، اینان همان انسان های کافر و یا از حق روی گردانی اند که به عنوان بدترین جنبندگان معرفی شده اند:
«إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُ الْبُکْمُ الَّذِینَ لا یَعْقِلُونَ؛ (انفال (8) آیه 22)
قطعا بدترین جانوران نزد خدا کران و لالانی اند که اصلا تعقل نمی کنند».
و «إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِینَ کَفَرُوا فَهُمْ لا یُۆْمِنُونَ؛ (انفال، آیه 55)
بدترین جانوران نزد خدا آنانی اند که کافر شدند (و بر اثر لجاجت بر کفر خود) ایمان هم نخواهند آورد».
خوب است به بیان بعضی از مفسران در تفسیر آیات مذکور و نیز آیات مورد بحث توجه کنیم:
1."إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکِینَ فِی نارِ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ".
"أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ" (بدترین مخلوقات) تعبیر تکان‌دهنده‌ای است که نشان می‌دهد در میان تمام جنبندگان و غیر جنبندگان، موجودی مطرودتر از کسانی که بعد از وضوح حق و اتمام حجت، راه راست را رها کرده، در ضلالت گام می‌نهند، یافت نمی‌شود.
این حقیقت در آیه 22 سوره انفال آمده: إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لا یَعْقِلُونَ؛
بدترین جنبندگان نزد خداوند افرادی هستند که نه گوش شنوا دارند و نه زبان گویا و نه اندیشه بیدار!
در سوره اعراف (آیه 179) آمده که بعد از ذکر گروه دوزخیان با همین اوصاف می‌فرماید: أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ؛همچون چهارپایان اند، بلکه گمراه‌تر، آن ها غافلان اند.
آیه مورد بحث مطلبی فراتر از این ها نیز دارد چرا که آن ها را بدترین مخلوقات معرفی کرده، این در حقیقت به منزله بیان دلیلی است برای خلود آن ها در آتش دوزخ.
چرا بدترین مخلوقات نباشند، در حالی که تمام درهای سعادت به رویشان گشوده شده و از روی کبر و غرور و عناد و لجاج آگاهانه به مخالفت برخاستند؟ (تفسیر نمونه، ج 27، ص 208)
2. در میان دوابّ، (جنبنده) بدتر از سگ و خوک که نجس العین هستند نداریم. البته به مراتب کفار و منافقان و غلات و خوارج و نصاب و مرتدین نجس تر از کلب و خوک و خبیث تر از آن ها هستند. (أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 6، ص: 97)
3. إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ؛ بدترین جنبندگان روی زمین نزد حکم الهی، کرانند از شنیدن حق، گنگانند از گفتن حق، آنان که حق را در نمی‌یابند، یعنی تدبر نمی کنند تا هدایت شوند.
این جماعت بدترین حیواناتند که از عقل و مقتضیات آن روی بر تافته و به جانب قوای بهیمی و شهوات نفسانی شتافته، به سوء اختیار خود را از ملکات فاضل انسانی باز داشته، به صورت انسانی، ولی به سیرت حیوانی اند. (تفسیر اثنا عشری، ج 4، ص 315)
4. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه که خدا بدترین و بهترین مردم را معرفی کرده، نوشته است:
" إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکِینَ فِی نارِ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ" (سوره بینه آیه 6) یعنی کسانی که از اهل کتاب و مشرکان به این آئین جدید کافر شدند، در آتش جهنم و به طور دائم خواهند بود، این گونه افراد بدترین خلق خدایند (چون نعمت هدایت بالاترین نعمت‌های الهی است، و کفران آن بدترین کفران ها است) در مقابل بدترین مردم بهترین مردم نیز معرفی شده اند:
" إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ" در این آیه خیریت را منحصر در مۆمنان کرده، که اعمال صالح انجام می دهند، همچنان که در آیه قبلی شرّیت را منحصر در کفار می‌کرد. (ترجمه المیزان، ج 20، ص 578)
در این آیه، معیار بهترین و بدترین بودن مخلوقات در نظر قرآن به صراحت بیان شده است. ایمان و کفر، دو عیار واقعی سنجش شخصیتی انسان ها است که ایمان موجب تعالی و کفر موجب سقوط است.
نتیجه :
بدترین مردم نزد خدا کافران و مشرکان هستند. هر چند در آیات دیگری از قرآن بعضی از انسان ها به دلیل خطاهایی که مرتکب شده و یا می شوند، بدترین خلق معرفی شده اند، ولی با توجه به همان دو معیار که تمام خوبی ها در ایمان و تمام بدی ها در کفر خلاصه می شود، بقیه مصادیق، چه از نظر خوبی و چه بدی به همان دو محور مربوط می شود و زیر مجموعه آن دو است، زیرا منشأ تمام خوبی ها ایمان، و منشأ تمام بدی ها کفر است.